-
1 утырту
перех.1) сажа́ть, посади́ть ( что) || поса́дкаагач утырту — посади́ть де́рево
чәчәк утырту — посади́ть цветы́
бәрәңге утырту — поса́дка карто́феля
күлмәккә кара табы утырту — сажа́ть кля́ксу на пла́тье
2) прям.; перен. сажа́ть, посади́ть, уса́живать/усади́ть ( кого во (на) что) || поса́дкаурындыкка утырту — посади́ть на стул
поездга утырту — посади́ть в по́езд
өстәлгә утырту — приглаша́ть к столу́
баланы дәрес хәзерләргә утырту — посади́ть ребёнка за уро́ки
ипи белән суга утырту — посади́ть на хлеб и во́ду
самолётка утырту башланды — начала́сь поса́дка на самолёт
диетага утырту — сажа́ть на дие́ту
3) в разн. знач. сажа́ть, посади́ть кого во (на) что (в порядке наказания или для выполнения обязанностей)төрмәгә утырту — посади́ть в тюрьму́
кошны читлеккә утырту — посади́ть пти́чку в кле́тку
этне бәйгә утырту — сажа́ть соба́ку на цепь
кортлы тавыкны чеби чыгарырга утырту — сажа́ть ку́рицу-насе́дку на я́йца
4) сажа́ть, посади́ть ( что на (во) что) || поса́дкапароходны комга утырту — посади́ть парохо́д на мель
самолётны җиргә уңышлы утырту — благополу́чно посади́ть самолёт
5) наса́живать/насади́ть ( что на (во) что)балта сабы утырту — насади́ть топо́р на топори́ще
6) перен.; прост. всади́ть; посади́тькүз төбенә утырту — посади́ть под глаз
яңагына утырту — влепи́ть пощёчину
башка утырту — сту́кнуть по голове́
7) ста́вить/поста́вить ( что на (во) что)чүлмәкне өстәлгә утырту — поста́вить горшо́к на стол
чәчәкләрне суга утырту — поста́вить цветы́ в во́ду
аш утырту — поста́вить вари́ть суп
8) ста́вить/поста́вить, устана́вливать/установи́ть ( что)терәк утырту — ста́вить подпо́рку
багана утырту — поста́вить столб
тәрәзә яңакларын утырту — устана́вливать око́нные косяки́
9) прита́чивать/притача́ть, вшива́ть/вшить, пришива́ть/приши́ть ( что)җиң утырту — притача́ть рука́в
яка утырту — приши́ть воротни́к
10) прям.; перен. вправля́ть/впра́витьтайганны утырту — впра́вить вы́вих
акылга утырту — впра́вить мозги́
11) перен.; прост. надува́ть/наду́ть, обмишу́ливать/обмишу́лить, обмишу́ривать/обмишу́рить, обы́грывать/обыгра́ть ( кого)беркатлы кешене утырту — наду́ть простофи́лю
мин аны картада утырттым — я его́ обыгра́л в ка́рты
•- утыртып чыгу
- утыртп кую -
2 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә
См. также в других словарях:
ябу — I. 1. (Ишекне, тәрәзә капкачын, капканы һ. б. ш.) этәреп, ачыклыкны каплау. Капкачын төшереп, өстен каплап, япманы этәреп һ. б. ш. юл белән нәр. б. эчке ягын күренмәслек итеп томалау. Нәр. б. өстенә япма, түбә ясау 2. Кемнең яки нәрсәнең өстенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге